Nam á là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan
Nam Á là một tiểu vùng địa lý thuộc châu Á gồm tám quốc gia, được xác định theo chuẩn M49 của Liên Hợp Quốc dựa trên yếu tố địa chính trị và lịch sử. Khu vực này có diện tích hơn 5 triệu km² và dân số trên 1,9 tỷ người, nổi bật với sự đa dạng về văn hóa, ngôn ngữ, tôn giáo và vai trò chiến lược toàn cầu.
Định nghĩa Nam Á
Nam Á (South Asia) là một tiểu vùng địa lý thuộc châu Á, bao gồm các quốc gia: Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, Ấn Độ, Maldives, Nepal, Pakistan và Sri Lanka. Khu vực này được xác định theo chuẩn M49 của Liên Hợp Quốc (UN M49) dựa trên yếu tố địa chính trị và văn hóa-lịch sử.
Tổng diện tích Nam Á vào khoảng 5,2 triệu km², chiếm 11,7% diện tích châu Á. Dân số hơn 1,9 tỷ người (2023), tương đương khoảng 24% dân số thế giới. Đây là khu vực có mật độ dân số cao và mức tăng trưởng nhanh chóng nhất hiện nay.
Bảng dưới minh họa chi tiết các quốc gia và thông tin dân số (2023):
| Quốc gia | Dân số ước tính | Diện tích (km²) |
|---|---|---|
| Ấn Độ | 1,428 tỷ | 3.287.263 |
| Pakistan | 241 triệu | 881.913 |
| Bangladesh | 172 triệu | 147.570 |
| Afghanistan | 41 triệu | 652.230 |
| Nepal | 30 triệu | 147.516 |
| Sri Lanka | 21 triệu | 65.610 |
| Bhutan | 0,8 triệu | 38.394 |
| Maldives | 0,5 triệu | 298 |
Vị trí địa lý và ranh giới tự nhiên
Nam Á nằm ở cực nam lục địa Á, tiếp giáp Trung Á ở phía Bắc, Đông Nam Á phía Đông Nam, và Trung Đông phía Tây. Vị trí chiến lược của khu vực này giúp nó trở thành nơi giao thoa giữa nhiều nền văn minh địa chính trị trong lịch sử.
Về ranh giới tự nhiên, Nam Á bị bao quanh bởi các yếu tố địa hình nổi bật:
- Phía Bắc: Dãy Himalaya chia cắt với Trung Quốc
- Phía Nam: Biển Ấn Độ và Đảo Maldives
- Phía Tây: Biển Ả Rập, tiếp giáp Iran và Trung Á
- Phía Đông: Vịnh Bengal giáp Myanmar và Đông Nam Á
Khu vực này có địa hình phức tạp: đồng bằng sông Hằng và Brahmaputra, cao nguyên Deccan, vùng đẻo đôi ven biển, và sa mạc Thar. Khí hậu đặc trưng bởi đôi khi hà khắc nghiệt (Afghanistan) đến cực kỳ ẩm ướt (Bangladesh). Mùa gió mùa đóng vai trò quyết định trong sản xuất nông nghiệp.
Lịch sử hình thành và phát triển
Nam Á là cái nôi của nhiều nền văn minh lịch sử, trong đó nổi bật nhất là nền văn minh sông Ấn (Indus Valley Civilization) đã phát triển từ khoảng 2500 TCN. Các đế chế lớn như Maurya, Gupta, Mughal làm đầy rẫy văn hóa và khoa học.
Trong thời thuộc địa, Anh quốc đã chi phối khu vực trong hơn 200 năm. Sau khi Đế quốc Anh tan rã năm 1947, Ấn Độ và Pakistan hình thành, sau đó Bangladesh tuyên bố độc lập năm 1971. Afghanistan, Nepal và Bhutan có quá trình thiết lập chính quyền với nhiều thời kỳ chống ngoại xâm.
Nhân khẩu và cấu trúc xã hội
Nam Á là khu vực có cơ cấu dân số trẻ và tăng nhanh. Ấn Độ đang dẫn đầu thế giới về quy mô dân số, vượt Trung Quốc từ năm 2023 theo World Bank. Tỷ lệ sinh còn cao ở nhiều nước trong khu vực và xu hướng di cư nội địa gia tăng.
Xã hội Nam Á đặc trưng bởi sự đa dạng về tôn giáo, ngôn ngữ và tồn tại nhiều hệ giá trị truyền thống. Các tôn giáo lớn bao gồm: Hindu (phổ biến ở Ấn Độ và Nepal), Hồi giáo (Pakistan, Bangladesh), Phật giáo (Sri Lanka, Bhutan), và Cơ đốc giáo. Các hệ thống giai cấp, tình trạng bất đẳng giới và trẻ em lao động vẫn là thách thức xã hội nổi bật.
Ngôn ngữ và văn hóa
Nam Á có sự đa dạng ngôn ngữ và văn hóa lớn bậc nhất thế giới. Có hàng trăm ngôn ngữ được sử dụng, thuộc các hệ ngôn ngữ chính sau:
- Nhóm Ấn-Arya: Hindi, Bengali, Urdu, Marathi, Punjabi
- Nhóm Dravidia: Tamil, Telugu, Kannada, Malayalam
- Nhóm Tạng-Miến: Dzongkha (Bhutan), tiếng Nepal
Văn hóa khu vực được phản ánh qua các lĩnh vực như: âm nhạc cổ truyền, ẩm thực vùng miền, nghi lễ tôn giáo, điện ảnh (Bollywood), trang phục truyền thống như sari, shalwar kameez. Các lễ hội lớn: Diwali (Ấn Độ giáo), Eid (Hồi giáo), Vesak (Phật giáo) đều có tầm ảnh hưởng khu vực và quốc tế.
Chính trị và tổ chức khu vực
Khu vực Nam Á có cơ cấu chính trị đa dạng: dân chủ nghị viện (Ấn Độ, Bangladesh), quân chủ lập hiến (Bhutan, Nepal), và các chính thể hỗn hợp khác. Các mối quan hệ chính trị giữa các nước trong khu vực thường xuyên chịu ảnh hưởng từ tranh chấp biên giới, xung đột tôn giáo và lịch sử.
Hiệp hội Hợp tác Khu vực Nam Á (SAARC) được thành lập năm 1985 nhằm thúc đẩy hợp tác kinh tế, xã hội và chính trị giữa các nước thành viên. Tuy nhiên, hiệu quả còn hạn chế do bất đồng giữa các cường quốc khu vực như Ấn Độ và Pakistan.
Kinh tế và phát triển
Theo ADB, Nam Á là khu vực có tốc độ tăng trưởng GDP nhanh nhất châu Á, dẫn đầu bởi Ấn Độ và Bangladesh. Tuy nhiên, sự phát triển vẫn còn không đồng đều giữa các quốc gia.
Các ngành kinh tế trụ cột gồm:
- Nông nghiệp: chiếm tỉ trọng lớn nhưng năng suất còn thấp
- Công nghiệp: dệt may, sản xuất thuốc, ô tô, công nghệ phần mềm
- Dịch vụ: công nghệ thông tin, tài chính, giáo dục và du lịch
Thách thức chính bao gồm: hạ tầng yếu kém, tỉ lệ nghèo đói cao, và bất bình đẳng thu nhập giữa thành thị – nông thôn.
Môi trường và các vấn đề xã hội
Nam Á là khu vực chịu ảnh hưởng lớn từ biến đổi khí hậu. Các hiện tượng như lũ lụt, hạn hán, nước biển dâng, và ô nhiễm không khí (đặc biệt ở Delhi, Dhaka) diễn ra phổ biến.
Vấn đề xã hội lớn gồm:
- Bất bình đẳng giới, bạo lực gia đình
- Trẻ em lao động và kết hôn sớm
- Thiếu tiếp cận giáo dục và y tế ở vùng sâu
UNDP và World Bank đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ khu vực nhằm tăng cường năng lực quản lý rủi ro và công bằng xã hội.
Vai trò toàn cầu và địa chính trị
Nam Á ngày càng đóng vai trò chiến lược trong trật tự thế giới mới. Với dân số khổng lồ, vị trí địa lý trọng yếu và tiềm năng kinh tế, khu vực này thu hút nhiều quốc gia lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nga thông qua các sáng kiến và dự án đầu tư.
Ấn Độ, thành viên G20 và BRICS, là động lực dẫn dắt khu vực. Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc, điển hình qua Hành lang Kinh tế Trung Quốc – Pakistan (CPEC), làm gia tăng sự cạnh tranh địa chính trị trong khu vực.
Tài liệu tham khảo
Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề nam á:
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 10